خب برای اینکه بدانیم ایکسید چیست در ابتدا باید بدانیم ایکسید به چه درد میخورد و چرا به وجود آمده است؟ بگذارید از یک سوال شروع کنم فرض کنید شما به عنوان یک ایرانی میخواهید بروید و در نروژ سرمایه گذاری کنید حال یکی از مهمترین بحث هایی که در هر قرارداد تجاری رخ میدهد اختلافات قراردادی است. شما به عنوان یک ایرانی از روش های حل اختلاف در نروژ بی اطلاعید یا اینکه ممکن است شما در یک کشور سرمایه گذاری کنید که کاغذ بازی های زیادی دارد و پرونده شما ممکن است چندین سال طول بکشد. به همین دلیل ساده کشورها یک سازمانی زیر مجموعه بانک جهانی درست کردند به نام ایکسید که مخفف
.International Centre for Settlement of Investment Disputes که به معنای مرکز حل و فصل اختلافات بین المللی هست. سایت اونها در اینجا ببینید.
تاریخچه:
این مرکز سال ۱۹۶۶ در واشنگتن دی سی توسط بانک جهانی تاسیس شد و هدفش حل و فصل اختلافات میان دولت-سرمایه گذارخارجی بود. کشورهای امضا کننده ۶۸ کشور بودند که اکنون به ۱۴۳ کشور افزایش یافته اند و ایران جزو امضا کنندگان ایکسید نیست.
عضویت در ایکسید چه فایده دارد؟
خب میرسیم به بحث قبلی که چرا دولت ها باید عضو این معاهده بشوند و حاکمیت خودشون رو تضعیف کنند. جواب ساده است ریسک سرمایه گذاری. مفهوم ریسک سرمایه گذاری یعنی اینکه شما به عنوان سرمایه گذار یکی از مهمترین سوالاتتون این خواهد بود که اگر من به مشکل بخورم قراره چطور به حقم برسم. یادمون باشه طرف شما در داوری ایکسید دولت ها هستند به قول خودمونیا قاضی و دزد یکی هست!! یعنی در دادگاه همون کشور دادگاه همون کشور قراره رای بده. فکر کردن بهش هم ترسناکه!!
خب فایده عضویت در ایکسید که برای سرمایه گذار مشخص شد برای دولت چیه ؟ کاهش ریسک سرمایه گذاری یعنی اینکه سرمایه گذار خیالش راحته که اگر به مشکلی خورد میتونه به این دادگاه مراجعه کنه پس راحت تر سرمایه گذاری میکنه. پینوشت : اضافه کنم که ریسک سرمایه گذاری خیلی فاکتور داره و اینجور نیست هرکی عضو ایکسید شد ملت با کله برن توش سرمایه گذاری کنند. میتونین به شاخصی Doing business در اینجا مراجعه کنید و ببینید چقدر فاکتور در نظر گرفته شده است.
چگونگی ارجاع:
خب قدم اول مثل دادگاه داخلی نوشتن و ارسال دادخواست داوری میباشد. مادّه ۳۶ در بندهای ۱، ۲ و ۳ اظهار می دارد: هر دولت متعاهد یا هر تبعه دولت متعاهدی که مایل است رسیدگی از طریق داوری صورت گیرد، باید تقاضای مکتوب خود را در این خصوص به دبیر کل تسلیم کند تا دبیر کل، یک نسخه از درخواست را برای طرف دیگر بفرستد. دادخواست باید شامل اطلاعات مربوط به موارد موضوع اختلاف، هویت طرفین و رضایت آنان به داوری مطابق با قواعد آیین دادرسی داوری باشد. در صورتی که دبیر کل تشخیص دهد که مورد اختلاف خارج از صلاحیت مرکز نیست، دادخواست را ثبت خواهد کرد. بند پایانی مقدمه کنوانسیون اظهار می دارد که کشور متعاهد به صرف تصویب و قبول یا موافقت با کنوانسیون و یا بدون رضایت، به ارجاع هر اختلافی برای سازش و داوری به مرکز ملزم نیست؛ لذا لازمه ارجاع اختلاف به داوری، عضویت دولت میزبان و دولت متبوع سرمایه گذار،(۲۳) در کنوانسیون ایکسید و موافقت با رسیدگی آن است.
بنابراین، صرف تصویب کنوانسیون به دیوان داوری صلاحیت رسیدگی نمی دهد.
همچنین توافق طرفین نباید الزاما رسمی باشد. ارائه دادخواست داوری از سوی خواهان در خصوص سرمایه گذاری تحت کنترل «خارجی» به مرکز و تأیید آن دادخواست از طرف خوانده با اِعمال شرط ارجاع اختلاف به ایکسید متضمن چنین توافقی خواهد بود. برای تحقق کنترل «خارجی» به اکثریت یا درصد بالای مالکیت سهام نیازی نیست و حتی درصد کمی از سهام به همراه مدیریت شخص را نیز می توان به عنوان کنترل خارجی در نظر گرفت.
همونجور که بیان شد دولت متبوع سرمایه گذار هم باید جزو ایکسید باشه و رای که ایکسید صادر میکنه الزام آور هست.
صلاحیت مرکز و دیوان داوری آن:
صلاحیت ایکسید منحصر به سرمایه گذاری هست یعنی اگر اثبات بشه دعوا مربوط به سرمایه گذاری نیست صلاحیت ایکسید ساقط میشه. متاسفانه ایکسید تعریفی از سرمایه گذاری به ما نمیده .راجب این مفهوم خیلی مقالات فارسی و انگلیسی نوشته شده پس ماهم بیخیال میشیم و میزاریمش برا مطالعه بیشتر.
طبق مادّه ۲۵ کنوانسیون، مرکز بین المللی حلّ و فصل دعاوی مربوط به سرمایه گذاری، صلاحیت رسیدگی به هرگونه دعوای حقوقی ای را دارد که مستقیما از سرمایه گذاری بین «دولت متعاهد» (یا هر مؤسسه فرعی وابسته یا نمایندگی آن که از طریق دولت متعاهد به مرکز معرفی می شود) و «تبعه یک دولت متعاهد دیگر» ناشی می شود. در این صورت، طرفین باید رضایت خود مبنی بر ارجاع اختلافشان را به مرکز به صورت کتبی اعلام نموده باشند که پس از اعلام به صورت یک جانبه قابل عدول نیست.
خب تا اینجا فهمیدیم ایکسید چیه چرا کشورها بهش الحاق میشن و صلاحیتش کجاست. البته با اضافه کردن بند قراردادی میشه در صورت حل اختلاف به ایکسید ارجاع داد اما سوال اینه برفرض که شما رای هم گرفتی چجور میخای اجراش کنی وقتی اون کشور جزو ایکسید نیست!! میرسیم به همون جمله معروف که مهم نیست قانونت چقدر خوبه مهم اینه چقدر میتونی اجراش کنی J
این مقاله برای کسانیه که فقط میخان بدونن ایکسید بعدا سعی میکنم یه مقاله جامع تر راجب ارکان ، قوانین ، شرایط ارجاع و… بنویسم.